In december 1848 ondertekenden Gentse notabelen de eerste statuten van een Société Libérale et Constitutionnelle de l’arrondisse­ment de Gand. Hoewel intussen al sinds de onafhankelijkheid in 1830 politiek uitermate actief, duurde het achttien jaar voor de Gentse liberalen een modus vivendi vonden waarin elke liberaal, van licht- tot donkerblauw, zich achter dezelfde vlag wou scharen. En wie zich niet kon vinden in deze nieuwe constructie, werd al dan niet tijdelijk aan de kant gezet. Onder hen het boegbeeld van die eerste periode, Hippolyte Metdepenningen.

Deze moeilijke maar boeiende geboorte was het startschot voor een historiek van de huidige Liberale Associatie. Deze kiesvereniging domineerde vervolgens tot het einde van de eeuw zonder noemenswaardige tegenstand het politieke leven in Gent. De klerikalen, de enige opposanten tot de komst van de socialisten, stelden meermaals geen kandidatenlijst voor bij verkiezingen bij gebrek aan perspectief, met een gelatenheid gezien de onontkoombare liberale overwinning. Constant de Kerchove de Denterghem en zijn zoon Charles, gevolgd door Hippolyte Lippens, schoonzoon van Charles, voerden samen gedurende vijftig jaar de burgemeestertitel en gaven de stad vorm, weg uit de verstikkende grenzen van het Ancien Régime, richting moderne industriestad. Hun opvolger, wiens naam nog makkelijkst wordt herinnerd, was de flamboyante Emile Braun, die door wijzigingen aan het kiesstelsel als eerste met  oppositie binnen de gemeenteraad werd geconfronteerd. Na hem kwam Alfred Vanderstegen, burgemeester tot de Tweede Wereldoorlog, met na een katholiek intermezzo één termijn nog voor Laurent Merchiers in de jaren 1950.

Tot daar de institutionele geschiedenis. Veel boeiender en vooral veel minder gekend, is de dynamiek die zich gedurende al die jaren binnen de Associatie ontwikkelde, en die hier ruim aan bod komt. Zo is er een permanente spanning tussen de (meestal dominante) conservatieve vleugel en de progressieve fractie, die dezelfde liberale grondbeginselen dikwijls een heel andere invulling geven. Nauw daarbij aanleunend zijn de generatietwisten, waarbij de oude garde niet altijd vrijwillig plaats maakt voor de jonge turken. Eveneens van bij de start is er de relatie met de Vlaamse beweging. De associatie is van nature uit een Franstalig bastion en het is een moeilijke zoektocht tot ver in de 20^e eeuw voor hier een echt evenwicht wordt gevonden. De sociale kwestie leidt eveneens tot verhitte debatten binnen die associatie, waarbij elkeen op eigen wijze de extreme armoede in de laagste bevolkingsklassen wil oplossen of negeren. De relatie met de ‘collega’-kiesverenigingen en de profileringsdrang die daarmee gepaard gaat, geeft het geheel kleur. En binnen dit kleurrijk maatschappelijk laboratorium, groeien in die jaren mooie realisaties, in veel gevallen geïnitieerd door enthousiaste backbenchers, door bevlogen mannen en vrouwen in de coulissen van de macht.  Figuren als Gustave Callier en Remi De Ridder die het officieel onderwijs in Gent op de kaart hebben gezet, Gustave Rolin-Jacquemyns die samen met François Laurent het gezicht werd van de volkse werkliedengenootschappen. Diezelfde Laurent werd het strijdend boegbeeld de erkenning van de vrijzinnigheid en drang naar secularisering van de samenleving. Auguste de Maere bracht de ontwikkeling van de haven in een stroomversnelling en Auguste Wagener zette de kinderarbeid en de leerplicht op de politieke agenda. Auguste Van Lokeren en Paul Fredericq lanceerden het begrip erfgoedzorg in de stad en Alice Buysse zorgde tussen de twee wereldoorlogen in voor de vervrouwelijking van het Gentse politieke weefsel.

De impact van wat binnen dat liberaal labo werd geconstrueerd, mag nooit worden onderschat. Gedurende 150 jaar zetelden liberalen in het schepencollege, waar zij hun ideeëngoed op tafel legden en probeerden uit te voeren. De liberale stempel op die stadsgeschiedenis is met andere woorden immens.

Dit interessante verhaal werd samengevat in een rijk geïllustreerde publicatie die op 4 februari laatstleden werd voorgesteld in de Blauwe Zaal. Het boek kan tijdens de kantooruren gratis worden afgehaald in Liberas.

Bart D’hondt, 175 jaar Gentse Liberale Associatie (Gent: Liberas ism de Liberale Associatie Gent, 2023), 104 p.