Op de streamingdienst Netflix is sinds enige tijd een 8-delige fictiereeks te zien die zich zijdelings afspeelt in de Amerikaanse archiefsector. Het verhaal van Archive 81 (een mengeling van occulte horror en sciencefiction) is hierbij minder belangrijk. Wél interessant is dat deze reeks aan een jonge generatie fans het belang van audiovisueel erfgoed kan duidelijk maken. Sensatiezucht of erfgoededucatie? Wellicht een stukje van elk.
Een medewerker van het New Yorkse Museum of the Moving Image koopt in zijn vrije tijd oude videocassettes op rommelmarkten. Hij heeft geen idee wat er opstaat, en bekijkt ze om enkele petites histoires van vroeger op te vangen. Het is een hobby als een ander. Het wordt een pak minder onschuldig wanneer hij geëngageerd wordt door een mysterieuze geldschieter die hem een grote som geld belooft als hij een aantal video8-bandjes herstelt en digitaliseert. Zo ontdekt hij een oude verdwijningszaak en een moord, en komt hij in een duistere onderwereld terecht.
Tot daar het verhaal dat er verder niet toe doet. Horrorfans moeten zelf maar kijken. Laten we zeggen dat de makers hun fantasie nogal de vrije loop hebben gegeven. Interessant is evenwel het uitgangspunt van deze serie: oude filmopnames kunnen onbekende informatie bevatten en bijdragen tot het reconstrueren van historische verhalen.
Alles start met het vinden van de juiste afspeelapparatuur. De protagonist uit de serie heeft een deal met enkele lokale opkopers en antiekhandelaars. Wanneer zij zeldzame apparatuur op de kop tikken, heeft het filmmuseum voorkooprecht. Ook in de kelder van Liberas lagen decennialang beeldopnames op de meest uiteenlopende film- en videodragers. De beelden konden niet bekeken worden, en dus was het gissen naar de inhoud. VIAA (het Vlaams Instituut voor Archivering) bracht een oplossing met een uitgebreid digitaliseringsprogramma. De eerste resultaten hiervan zijn intussen te vinden via de zoekmachine op deze website.
Wie zo’n gedigitaliseerde opname bekijkt, komt vaak in een verrassende wereld terecht. Ook een aspect dat mooi aan bod komt in Archive 81. Een intern voorbeeld kwam onlangs aan het licht. Een filmblik met handgeschreven notitie “Grisar” bleek een opname te bevatten van een fanfareoptocht uit 1929. Een medewerker van VIAA maakte een summiere beschrijving van de beelden, maar kon bij gebrek aan informatie geen verdere details geven. Verdere studie gebeurde ter voorbereiding van de tentoonstelling Toeters & Bellen (over fanfarecultuur). Helemaal in het begin brengt de onbekende cameraman een ophangbord in beeld. Daarop staat te lezen dat de Liberale Harmonie Albert Grisar en de Liberale Jonge Wacht 4de wijk Antwerpen in 1929 hun veertigjarig jubelfeest vierden. Het beeld duurt slechts enkele seconden, is onstabiel en moeilijk leesbaar. Het zit hem dus inderdaad in de details. De componist Albert Grisar was overigens een telg van een notoire Antwerpse, liberale familie, vandaar dat deze harmonie naar hem werd genoemd.
Ook andere interessante aspecten uit de archiefwereld en het digitaliseringsproces komen zijdelings aan bod. Nauwgezet, met witte handshoentjes aan, behandelt het hoofdpersonage zijn erfgoedobjecten. Het zal veel kijkers wellicht verbazen dat de professionele archivaris met een dergelijke, chirurgische precisie werkt. Ook de technische tekortkomingen van de video-opnames uit de jaren 1980 spelen een rol in het verhaal. Op cruciale momenten zijn er drops of storingen in de opnames die het mysterie enkel maar vergroten. Het is een frequent voorkomend euvel bij het in de jaren 1980 zaligmakende videosysteem, waarvan niemand toen kon vermoeden dat de opnames langzaam gingen vergaan. De in Liberas bewaarde televisieprogramma’s van Librado (Liberale Radio Omroep) – de uitzendingen door derden op de toenmalige BRT – zijn intussen gedigitaliseerd maar vertonen dezelfde mankementen.
Al sinds de uitvinding van de Cinématographe door de gebroeders Lumière (1895) gelden filmopnames als een belangrijke historische bron. En ook alledaagse opnames, zeg maar de homevideo’s of filmpjes met een smartphone gemaakt, kunnen hier een rol van betekenis spelen. De verdienste van een hippe reeks als Archive 81 kan zijn dat ook de jongste generaties kijkers hiervan een beetje bewuster worden. Noem het een vorm van moderne erfgoededucatie, maar dan overgoten met een sensationeel en occult sausje. Maar misschien is deze verpakking wel nodig, want ook de archiefsector moet mee met zijn tijd. Wanneer een populaire streamingdienst die idee mee helpt verspreiden, kan dit enkel toegejuicht worden. Het is daarom ook wel jammer dat Netflix besliste om geen tweede seizoen van Archive 81 te bestellen. Een beetje merkwaardig ook, vermits de reeks nu eindigt op een enorme cliffhanger waarop dus nooit een antwoord zal komen. Maar indien de Amerikaanse jeugd naar aanleiding van deze serie massaal de videofilmpjes van zijn ouders en grootouders gaat digitaliseren en (her)bekijken, is het opzet meer dan geslaagd. En misschien leidt het ook in eigen land naar de ontdekking van enkele onbekende videoarchieven? En daar hoef dan niet meteen een onopgeloste moord op te staan.
