80 jaar geleden vond een van de meest opmerkelijke gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog plaats. Tussen 26 mei en 4 juni 1940 werden ruim 338.000 Geallieerde strijdkrachten (Engelsen, Fransen, Canadezen, Belgen), die door de oprukkende Duitse legers waren omsingeld, in allerijl van de stranden van Duinkerken naar Groot-Brittannië geëvacueerd. “Operatie Dynamo” was een onverhoopt mirakel, voor de Geallieerden, en de Engelsen in het bijzonder, het eerste goede nieuws in maanden. Nazi-Duitsland kreeg gans Europa in zijn greep, maar hier was toch een teken dat ondanks alle recente successen de Duitse oorlogsmachine niet onfeilbaar was. Het sprankeltje hoop dat de evacuatie van Duinkerken gaf, werd uiteindelijk een keerpunt in de oorlog.
Het ging de Geallieerden niet voor de wind in mei 1940. Duitsland was op 10 mei de Lage Landen en Frankrijk binnengevallen. Een Brits expeditieleger kwam zoals in 1914 zijn bondgenoten te hulp. Nederland werd snel overrompeld, België kwam in het nauw. De Duitse gok om met hun tankeenheden via de ontoegankelijk geachte Ardennen over de Maas een doorbraak in Noord-Frankrijk te forceren had succes. Achterhaalde strategieën, aarzelende bevelhebbers en overschatting van de vijand: in een paar dagen tijd stortte het front er als een kaartenhuisje in elkaar en al op 20 mei stonden de Duitse tanks in Abbeville en aan de Kanaalkust. Het Britse expeditieleger, de Belgische en een deel van de Franse strijdkrachten waren omsingeld, klaar om de zee te worden ingedreven. De perimeter rond de havenstad Duinkerken werd hun laatste bolwerk.
Gelukkig voor de Geallieerden liet Hitler zijn totaal gebrek aan tactisch inzicht gelden en legde hij de Duitse opmars op enkele kilometers van Duinkerken stil. Drie dagen lang. Het gaf de Engelsen net genoeg tijd hun evacuatieplan te beginnen. Met honderden vaartuigen, groot en klein, oorlogsschepen, maar evengoed visserssloepen en pleziervaartuigen – een fluks geïmproviseerde armada van de wanhoop – werd het mirakel van Duinkerken gerealiseerd. De overbelaste Duitse luchtmacht slaagde er niet meer in om de omsingelde legers de beloofde doodsteek toe te dienen. Velen konden vooralsnog worden gered – ook al moesten zo’n 80.000 manschappen worden achtergelaten, evenals alle zware uitrusting, voertuigen en voorraden.
De Britse premier Winston Churchill bleef er nuchter bij. Duinkerken was een hart onder de riem, maar zo herinnerde hij er ook aan, “oorlogen worden niet door evacuaties gewonnen”. Toch gaf het succes van Duinkerken hem extra moed om niet te capituleren voor Hitler, zelfs niet nadat de Franse bondgenoten enkele weken later ook onder het Duitse geweld waren bezweken.
Liberas bewaart een reeks foto’s van iemand in het Duitse leger tijdens de opmars door België en Noord-Frankrijk, in de weken voorafgaand aan en kort na de evacuatie van Duinkerken. De foto’s zijn afkomstig uit een schenking van voormalig politiek journalist Piet Van Brabant. Details over de oorsprong van deze collectie zijn niet bekend.
Deze amateurbeelden vormen een interessant ooggetuigenverslag. Ook al zijn de foto’s te fragmentair om het complete verhaal te vertellen, ze tonen treffende momentopnames uit de eerste weken van de oorlog in het Westen. Ze herinneren vooral aan de ravage en de terreur van het conflict. Zelfs in dit vroege stadium was meteen duidelijk dat deze oorlog niets of niemand zou sparen. Mensen slaan op de vlucht (de foto van een gezin op weg met hebben en hou symboliseert het lot van miljoenen in de bange meidagen van 1940), steden worden door brandbommen in puin gelegd, bruggen en haveninstallaties zijn opgeblazen en alom zien we vernield of buitgemaakt wapentuig. Er wordt overal gevochten, ook in de lucht en op zee.
Enkele plaatsen zijn gemakkelijk te herkennen: Doornik met de verwoeste middeleeuwse Pont des Trous; Cambrai met Duitse soldaten op de Place Aristide Briand; Beauvais, waar enkel de prachtige 13de-eeuwse gotische kathedraal nog recht staat; en Duinkerken zelf, een spookstad na weken van bombardementen. De snelheid waarmee de Duitsers de Geallieerden verrasten wordt duidelijk uit de foto’s van vliegtuigen die op hun bases intact werden buitgemaakt.
De reeks eindigt met de Duitse bezetting van de stranden aan het Kanaal en de Noordzeekust. Met de Lage Landen en Frankrijk uitgeschakeld en de Engelsen in het nauw gedreven, wordt uitgekeken naar een invasie van de Britse eilanden. Een foto toont hoe Duitse eenheden oefenen met een landingsvaartuig. Het leek een kwestie van tijd, en goed weer.
Maar zoals bekend is het nooit zo ver gekomen. De Engelsen hielden zelfs in hun “darkest hour” alleen stand, Hitler moest zich gewonnen geven en keerde zijn aandacht naar het oosten, waar hem een nog grotere uitdaging opwachtte. Uiteindelijk werd, vier jaar later, Groot-Brittannië de basis voor de invasie en de bevrijding van Europa.
Herdenkingen in het kader van 80 jaar Duinkerken, de anniversary tours en de vijfjaarlijkse Return to Durnkirk, zullen zoals alle publieke activiteiten op een andere manier dan gepland plaatsvinden of worden uitgesteld. Het belang van het Mirakel van Duinkerken blijft hoe dan ook onverminderd.
De oorlogsfoto’s werden ontsloten via de Atlantis Beeldbank op deze website (zoekterm: De Duitse inval in België en Frankrijk, mei-juni 1940). Een selectie diende als basis voor de webexpo The Miracle of Dunkirk.
