Menu
Jan Walravens, de te vroeg gestorven vernieuwer
Collectie
woensdag 5 augustus 2020
Geschreven door: Kris De Beule

Jan Walravens (Anderlecht, 1920 – Ukkel, 1965) is een schrijver die nauwelijks nog gelezen wordt, hoewel hij toch mee aan de wieg stond van de literaire vernieuwing in Vlaanderen in de jaren 1950. Hij zou op 7 augustus 2020 honderd geworden zijn. Liberas bewaart diverse zaken die als ijkpunten kunnen gelden uit zijn korte schrijverscarrière.

Het Laatste Nieuws

België was in de twintigste eeuw sterk ideologisch verzuild. Dat ondervond ook Jan Walravens die in het “blauwe kamp” gesitueerd werd omwille van zijn banden met het Willemsfonds, De Vlaamse Gids en zijn werkgever Het Laatste Nieuws. Het was via het Willemsfonds dat hij kennis maakte met componist en krantenjournalist Willem Pelemans. Op diens voorspraak kon Walravens bij Het Laatste Nieuws aan de slag. Hij werd er kunstredacteur en de liberale evenknie van zijn socialistische collega-schrijver Hubert Lampo bij De Volksgazet. Door deze vaste broodwinning kon hij in zijn vrije tijd zonder geldzorgen met literatuur bezig zijn. Bovendien bouwde hij als journalist een netwerk uit dat hem goed van pas kwam bij zijn literaire plannen.

Jan Walravens, portret typend aan bureau.
https://hdl.handle.net/21.12117/1655609

(Dagen van) De Vlaamse Gids

Belangrijk is zijn toespraak Nood. Over het gemis aan uitstraling van de jonge Vlaamse poëzie die hij hield op de Dagen van De Vlaamse Gids te Oostduinkerke, op 26 mei 1947. De integrale tekst verscheen daarna als manifest in De Vlaamse Gids (juli 1947, p. 407-411). Walravens noemde drie oorzaken voor de malaise in de Vlaamse letterkunde: nood aan een nieuw tijdschrift, nood aan een leidersfiguur, een theoreticus en schepper van een nieuw-isme, en nood aan meer literaire moed. De generatie schrijvers en dichters die aan zet was, durfde nauwelijks buiten de lijntjes te kleuren of het literaire experiment aan te gaan.

Walravens had het in deze tekst vooral over zichzelf. Hij voelde zich voorbestemd om zelf een voortrekkersrol te spelen en de coach van de literaire vernieuwing te worden. In het daarop volgende decennium zette hij zijn woorden om in daden.

Deelnemers aan De dagen van de Vlaamse Gids op een terrasje. Jan Walravens staat in het midden. Tweede van links is Albert Maertens, directeur-generaal van Het Laatste Nieuws.
https://hdl.handle.net/21.12117/1396939

Tijd en Mens

Hij werkte gestaag verder aan een eigen oeuvre. Tot zijn bekendste werken behoren Negatief (bekroond met de Leo J. Krijnprijs) en het autobiografische Jan Biorix (naar de bijnaam die Louis Paul Boon hem gaf). Toch was hij in de eerste plaats een gedreven organisator. Hij tekende mee het theoretisch kader van de literaire vernieuwing uit, omringde zich met geestgenoten, groepeerde hen, schreef opiniestukken en essays zoals  Phenomenologie van de moderne poëzie, discussieerde met andere literatoren, hield lezingen over experimentele literatuur en voordrachten over kunst.

Een affiche van een voordracht door Jan Walravens voor het Gentse Willemsfonds (https://hdl.handle.net/21.12117/1205991) en het vijfde nummer van Tijd en Mens met een cover van Pierre Aléchinsky.

Tijd en Mens. Tijdschrift van de nieuwe generatie is de belangrijkste periodiek die Walravens leidde en redigeerde. Samen met Hugo Claus en Louis Paul Boon vormde hij de kernredactie. Hier werden onder meer de eerste kiemen gelegd van de “vijftigers”, de literaire beweging in Vlaanderen en Nederland die zowel inhoudelijk als vormelijk experimenteerde en nauwe banden had met de Cobra-beweging in de schilderkunst. Er verschenen 23 nummers. Een volledige collectie wordt in Liberas bewaard.

Brief

Jan Walravens had alles om een groot en bekend Vlaams schrijver te worden. Maar aan zijn carrière kwam abrupt een einde toen hij in 1962 ziek werd. In het archief van Marcel Stijns (hoofdredacteur en dus de directe baas van Walravens) bevindt zich een handgeschreven brief uit 1963. Hoopvol en met een tikje onderhuids cynisme schreef Jan Walravens daarin over de kanker die bij hem was vastgesteld.

Brief van Jan Walravens aan Marcel Stijns.
Inventaris archief Marcel Stijns:
https://hdl.handle.net/21.12117/1253926

Volgende dinsdag sluit men mij op in een kliniek voor een nieuwe ontdekkingstocht naar de aard van mijn ziekte, voor het uithalen van een of twee klieren en voor een waarschijnlijke behandeling met bestralingen. Hoelang ik in de kliniek zal blijven weet ik niet… En de cursussen in het Persinstituut? Ik wil er in juni onmiddellijk aan beginnen met man en macht, dit is met al mijn speeksel en heel mijn tong.

Twee jaar later, nog geen 45, bezweek hij aan zijn ziekte. Anders dan bij Paul Van Ostayen of Jotie ’t Hooft was zijn veel te vroege dood geen garantie voor postuum schrijverssucces.

In 2018 publiceerde Jos Joosten de biografie De verdeelde Mens Jan Walravens (1920-1965): schrijver, ijkpunt, avant-gardist. Dit boek kan geraadpleegd worden in de leeszaal van Liberas.

Wie archiefstukken en- of kranten wil inkijken kan een scan aanvragen of een afspraak maken om deze in Liberas te bekijken via info@liberas.eu. De afspraken worden gemaakt tijdens de kantooruren.