De levensverhalen van koninklijke families en de op het eerste zicht tijdloze praal van koninklijke ceremonies spreken vandaag nog steeds tot de verbeelding van heel wat mensen. Het blijvend populaire aanbod van biografieën van vorstelijke figuren geschreven door ‘royalty-watchers’ en de enorme media-aandacht voor het huwelijk van de Britse prins Harry en Meghan Markle vorig jaar zijn daar getuige van. Academici actief binnen het (interdisciplinaire) veld ‘royal studies’ proberen met hun onderzoek meer inzicht te verwerven in de relatie tussen koning(inn)en en hun onderdanen. Ze staan stil bij de constant evoluerende maatschappelijke inbedding van monarchieën als één van de oudste politieke instituten in de menselijke geschiedenis. De Franse Revolutie was een duidelijk breukmoment in de desacralisering van de Europese monarchie, met de transitie van monarchen die aan de macht waren bij Gods gratie naar vorsten die werden gelegitimeerd door de democratiserende natiestaat waarvan ze (meer en meer louter ceremonieel) staatshoofd werden
Christoph De Spiegeleer, onderzoekscoördinator van Liberas/ Liberaal Archief, schreef voor een recent uitgekomen handboek over de geschiedenis van de monarchie als regeringsvorm een bijdrage waarin hij koninklijke rituelen en representaties vergelijkt in drie (recent opgerichte of geünificeerde) Europese monarchieën tijdens de tweede helft van de 19e eeuw. The Routledge History of Monarchy is een uitgebreid academisch naslagwerk, gericht op studenten en vorsers, met historische casestudies die een breedspectrum van tijd en ruimte bestrijken, van vrouwelijke farao’s in het Oude Egypte tot de revival van de Thaise monarchie na de Tweede Wereldoorlog.
De Spiegeleer vergelijkt in zijn bijdrage de publieke reacties op het overlijden van Leopold I van België (1865), Victor Emanuel II van Italië (1878) en de Duitse keizer Wilhelm I (1888). Hij neemt daarbij ook de organisatie en publieke enscenering van de begrafenisplechtigheden in Brussel, Rome en Berlijn onder de loep. Doorheen het artikel wordt duidelijk hoezeer publiek ceremonieel in de late 19e eeuw (al dan niet succesvol) werd ingeschakeld in de theatrale presentatie van vorsten als boegbeelden van het nationale prestige en de toenemende rol van gedrukte media in dat proces. De bredere culturele, politieke en sociale context waarbinnen de drie vorsten het leven lieten staat steeds centraal. Zo krijgt de lezer meer inzicht in de interactie tussen de Belgische, Italiaanse en Duitse monarchie en de persgeschiedenis en de verhouding tussen Kerk en Staat in de drie landen. Deze thema’s sluiten niet toevallig aan bij enkele bredere onderzoeks- en expertisedomeinen van Liberas/Liberaal Archief (pers- en gewetensvrijheid).
De Spiegeleer gaat na in welke mate de de klerikaal-antiklerikale breuklijn in België en Italië al dan niet werd uitvergroot door de publieke reacties op het overlijden van Leopold I en Victor Emanuel II. In Italië zorgde de Romeinse kwestie bijvoorbeeld voor een zeer gespannen verhouding tussen Kerk en Staat. In enkele Italiaanse steden werden Kerkleiders fysiek aangevallen omdat ze weigerden een rouwmis te organiseren voor de vorst die in 1870 Rome innam en een einde maakte aan de Pauselijke Staat. In 1878 was er ook discussie tussen het officiële regeringsblad en katholieke kanten over het nieuws dat Victor Emanuel II op zijn sterfbed berouw zou hebben getoond voor de inname van Rome.
Sinds de jaren 1990 is een interdisciplinaire aanpak gemeengoed geworden in de studie naar koninklijk rituelen en representaties. Voor de analyse van het gebruik van regalia en symbolische objecten tijdens de uitvaartplechtigheden liet de auteur zich inspireren door de inzichten van de Amerikaanse socioloog Jeffrey C. Alexander rond ‘social/cultural performances’. De organisatoren van de begrafenisplechtigheden in Brussel en Rome combineerden oude dynastieke praktijken/objecten van rituele en symbolische aard met nieuwe elementen die de nieuwe parlementaire natiestaat symboliseerden om zo een (artificiële) sfeer van nationale eenheid en historische continuïteit te evoceren. Bij de vormgeving van de uitvaart van Wilhelm I in Berlijn bleek er een spanning te bestaan tussen de Pruisische identiteit van de vorst en zijn rol als Duitse keizer/staatshoofd van het ééngemaakte Duitsland.
The Routledge History of Monarchy is reeds (deels) beschikbaar op Google Books. Geïnteresseerden die de manuscriptversie van het artikel wensten te ontvangen kunnen de auteur contacteren op het volgende adres: christoph.despiegeleer@liberas.eu .
Het boek is ook opgenomen in de bibliotheekcollectie van Liberas/Liberaal Archief en na aanvraag (vai info@liberas.eu) te consulteren in de leeszaal.
