Een Spitfire jachtvliegtuig in de Antwerpse Grand Bazar en een V2 raket op de Groenplaats. Geen alledaagse gezichten, maar dit waren slechts twee van de meest opzienbarende items in de oorlogstentoonstelling die in juni 1945 in de Scheldestad plaatsvond. De tentoonstelling was georganiseerd door de Afdeling psychologische oorlogvoering (PWD) van het Opperbevel van de Geallieerde Strijdkrachten in Europa (SHAEF), in de eerste plaats met propagandadoeleinden.
Nu bekeken lijkt het eerder vanzelfsprekend dat na ruim vier jaar Duitse bezetting de bevrijde bevolking in Frankrijk en België de kant van de Geallieerden koos. Toch vond de PWD het in 1944 nodig om in de bevrijde gebieden blijvend propaganda te voeren om het moreel op te krikken en de wederopbouw te vergemakkelijken. Met behulp van affiches, persfotografie en fototentoonstellingen werd het verloop van de oorlog in beeld gebracht en ging vooral aandacht naar de inspanningen van de Geallieerden. In alle grote Franse steden werden in het najaar van 1944 dergelijke tentoonstellingen georganiseerd.
Op Belgisch grondgebied vond een eerste plaats in Brussel (“Depuis 1939” ) in februari-april 1945. Zeker toen de oorlog langer dan verhoopt bleef aanslepen en de bevrijde bevolking honger en kou leed door een mank lopende bevoorrading, werd een flinke scheut consolidatiepropaganda ten voordele van de Brits-Amerikaanse offers in de aanloop naar de bevrijding noodzakelijk geacht. De tentoonstelling ging tenslotte naar Antwerpen in juni 1945. De oorlog was toen net afgelopen in Europa, maar voor de Antwerpenaren was er een extra reden om de definitieve nederlaag van nazi-Duitsland extra in de verf te zetten.
Antwerpen werd op 4 september 1944 bevrijd. De euforie van het moment vervaagde echter snel toen bleek dat de oorlogsellende verre van voorbij was. De stad en de haven werden gedurende vijf maanden het doelwit van Duitse terreurbombardementen met de nieuwe V1 en V2 vliegende bommen. Hitler wou voorkomen dat de Geallieerden het potentieel van de haven voor hun bevoorrading konden benutten. Bevrijd, maar toch werd Antwerpen maandenlang “The City of Sudden Death” – zoals Time het in maart 1945 verwoordde.
Het aantal dodelijke slachtoffers in Antwerpen en randgemeenten wordt tussen de 3 à 4.000 geschat, ruim de helft van het totale aantal in België. De meest dodelijke voltreffers, waaronder de allerbekendste op een volle Cinema Rex op de Keyserlei die 567 mensenlevens eiste, bleven in het collectieve geheugen van de stad hangen. Ruim 50.000 woningen werden tussen oktober 1944 en maart 1945 vernield. Uiteindelijk was al deze ellende een maat voor niets. De V-bommen waren onnauwkeurig, de haven bleef draaien, de bevoorrading ging door.
De oorlogstentoonstellingen van de PWD waren bijzonder populair. Ruim 180.000 mensen bezochten “Depuis 1939” in Brussel in de eerste drie weken. In Antwerpen, waar de expo een maand lang liep werden dagelijks 25.000 bezoekers genoteerd. Foto’s werden afgewisseld met wapentuig en stands van eenheden. Heel wat Amerikaanse en Britse vliegtuigen, tanks en wapens waren er te zien, toch waren het vooral de exemplaren van de V1 en V2 die de show stalen.
Mensen poseerden voor het gevelde beest, dat zoveel miserie had veroorzaakt maar nu als weerloos oud ijzer op de Groenplaats was uitgestald. Niemand had ooit eerder een V2 raket gezien. Dat gold ook voor de tieners Luce Violon – die later de liberale politicus Jean Pede zou huwen – en haar broer uit Ninove, die de hier getoonde foto’s, nu bewaard door Liberas, hebben nagelaten.
De oorlog was voorbij. De vliegende bommen waren stil. Weinigen konden vermoeden dat op de Groenplaats de voorbodes van een nieuw type oorlogvoering lagen. Maar dat is een ander verhaal.
Bronnen
Army and Navy. Antwerp City of Sudden Death, Time, March 26, 1945 (geraadpleegd 22.2.2022)
T.D. Dungan, Antwerp City of Sudden Death (geraadpleegd 22.2.2022)
Tussen hoop, angst en terreur (geraadpleegd 22.2.2022)
Olivier Vilain, Shaef exposition Antwerp 1945 (geraadpleegd 22.2.2022)
