Op 28 oktober 2021 organiseren Liberas en CAVA een interdisciplinair symposium naar aanleiding van het 30jarig bestaan van de abortuswetgeving in België. Liberas-medewerker Kim Descheemaker is een van de organisatoren en licht dit symposium en het belang ervan even toe.
Hoe zit die wetgeving in België precies in elkaar? Hoe is die de voorbije 30 jaar geëvolueerd?
Het symposium komt er inderdaad naar aanleiding van dertig jaar abortuswetgeving in België. Pas in 1990 komt in België wetgeving tot stand die abortus niet langer strafbaar maakt als aan bepaalde voorwaarden is voldaan. In 2018 is abortus dan eindelijk uit het strafwetboek gehaald, onder druk van vrouwenorganisaties. Dit is vooral een symbolische aanpassing, hoewel meteen ook werd ingeschreven dat een arts die de ingreep niet wenst uit te voeren de betrokken vrouw verplicht moet doorverwijzen en dat het belemmeren van de toegang tot een abortuscentrum strafbaar is.
Volgens de huidige wetgeving is abortus in België om psychosociale redenen toegestaan tot veertien weken zwangerschap (twaalf weken vanaf de bevruchting). Enkel de zwangere vrouw heeft hierin beslissingsrecht. Zij moet ingelicht worden over de medische risico’s en moet geïnformeerd worden over verschillende vormen van ondersteuning en over contraceptiva. Pas na een wachttijd van zes dagen na de eerste consultatie mag de ingreep uitgevoerd worden. Dit dient te gebeuren door gekwalificeerd medisch personeel onder medisch verantwoorde omstandigheden, in een centrum, ziekenhuis of andere medische instelling waar een voorlichtingsdienst aan verbonden is.
Na veertien weken kan abortus nog om medische redenen, wanneer de zwangerschap een ernstig gevaar inhoudt voor de gezondheid van de vrouw of indien het kind aan een ernstige, ongeneeslijke ziekte lijdt. Hierbij is steeds het advies van twee artsen noodzakelijk.
Intussen zijn er al verschillende wetsvoorstellen ingediend om de termijn waarbinnen abortus om psychosociale redenen toegelaten is te verlengen en om de wachttijd in te korten. Daar worden debatten over gevoerd, maar doordat het geen prioriteit is, de parlementaire weg soms lang is en omdat de kwestie laatst nog als pasmunt gebruikt werd in de regeringsonderhandelingen, kan het nog een lange tijd duren voor er effectief wetswijzigingen zullen plaatsvinden.
Dit lijkt ons een goed moment om een stand van zaken op te maken van het onderzoek en de ervaringen inzake abortus en de abortuswetgeving in België. Er is trouwens niet enkel in België maar wereldwijd momenteel heel wat gaande rond abortuswetgeving, soms richting meer liberalisering, soms richting meer restricties.
Het symposium stond initieel gepland voor oktober 2020, maar de pandemie gooide roet in het eten. We zijn een jaar verder, is er op een jaar tijd veel veranderd?
Op zich zijn er het voorbije jaar geen plotse veranderingen gebeurd in België, maar tendensen die al zichtbaar waren, zetten zich verder. Zo komt de abortusstrijd vaker in de media omwille van de scherpe debatten die erover gevoerd worden en de strikte wetgeving die ingesteld wordt in landen als de Verenigde Staten en Polen.
Liberas en CAVA zijn de organisatoren van dit symposium. Welke plaats heeft het abortusdebat bij deze twee organisaties? / Waar kunnen we het abortusdebat bij deze organisaties situeren?
Liberas is als archief en centrum voor het vrije denken en handelen het referentiepunt voor de geschiedenis van de liberale beweging en het vrijheidsideaal in al zijn facetten in België/Vlaanderen van het begin van de 19de eeuw tot heden. CAVA, het centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven, bewaart en doet onderzoek naar het universiteitsarchief van de VUB en vrijzinnig humanistisch erfgoed. Zowel vanuit liberale hoek als vanuit vrijzinnige kringen en academici en medici verbonden aan de VUB (en ULB) is er een sterk engagement rond vrouwenrechten en de toegang tot abortus. Bij beide organisaties is dan ook in de collectie heel wat boeiend materiaal te vinden over de abortusstrijd en de totstandkoming van de abortuswetgeving in 1990. Zo bewaart Liberas bijvoorbeeld het bijzonder uitgebreide archief van politica Lucienne Herman-Michielsens. Maar ook vandaag zijn nog heel wat mensen verbonden aan de VUB en/of behorend tot de erfgoedgemeenschappen rond Liberas en CAVA hiermee bezig.
Zelf ben jij een van de sprekers en je zal het over “de interactie tussen maatschappelijke drukkingsgroepen en de politiek” hebben, meer bepaald neem je de casus Lucienne Herman-Michielsens en de abortuswetgeving onder de loep. Kan je dit kort even toelichten?
Politieke acties, zoals wetgevende initiatieven, ontstaan niet in een vacuüm maar binnen een maatschappelijke context. Maatschappelijke drukkingsgroepen proberen bij verschillende thema’s hun agenda naar voren te brengen bij politici, soms met succes, maar soms ook zonder resultaat. In mijn presentatie en onderzoek kijk ik naar de maatschappelijke context waarbinnen de abortuswetgeving tot stand kwam. Omdat het langdurig onderzoek zou vergen om alle maatschappelijke actoren en politici rond de kwestie in kaart te brengen – zeker omdat de totstandkoming van de abortuswetgeving zo’n lange aanlooptijd kende – vertrek ik hiervoor vanuit politica Lucienne Herman-Michielsens. Zij was van begin tot eind bij de kwestie betrokken, eerst als kabinetsmedewerker van minister Herman-Vanderpoorten, daarna als senator. Ik onderzoek welk standpunt zij (en de bredere PVV) aanvankelijk innam en hoe dat standpunt al dan niet evolueerde naargelang maatschappelijke drukkingsgroepen lobbyden. Daarbij zijn er sterke voor- en tegenstanders, die vaak het heftigst reageren, maar gematigden en mensen die in de praktijk staan, kunnen impact hebben.
Panels met specialisten uit verscheidene disciplines benaderen zwangerschapsafbreking en abortuswetgeving vanuit historisch, juridisch, politiek, ethisch/moreel en sociaal perspectief. Hoe werd de keuze voor deze panels en sprekers bepaald?
We willen een interdisciplinaire studiedag brengen, waarbij abortus dus vanuit verschillende invalshoeken benaderd wordt. Daarvoor hebben we sprekers uitgenodigd vanuit verschillende achtergronden die op professioneel vlak of maatschappelijk onderzoek doen naar of werken rond abortus. Daarbij stelden we echter vast dat vrijwillige zwangerschapsafbreking vooral door vrouwen wordt onderzocht of benaderd. Weinig mannen lijken een rol van betekenis te spelen in het onderzoek rond de kwestie, de abortuspraktijk of het maatschappelijk debat.
Geografisch ligt de focus tijdens het symposium op België, maar steeds met aandacht voor de internationale context. Hoe doet België het op vlak van abortuswetgeving in vergelijking met de buurlanden?
In vergelijking met de buurlanden was België heel laat om abortuswetgeving te implementeren. De Belgische wetgeving is sterk door de Franse geïnspireerd, terwijl de Nederlandse wetgeving veel liberaler is. Daar kan abortus tot de termijn van levensvatbaarheid van de foetus, deze termijn ligt nu rond de 22 à 23 weken zwangerschap. In het Verenigd Koninkrijk kan abortus tot 24 weken. Vrouwen in België die dus laat ontdekken dat ze zwanger zijn, reizen nog steeds naar Nederland of het Verenigd Koninkrijk voor zwangerschapsafbreking. Hoewel er nog beperkingen en drempels zijn in België en nog steeds honderden vrouwen niet in eigen land ondersteund kunnen worden, is de toegang tot abortus hier vrij goed. In andere Europese landen met gelijkaardige wetgeving ligt dat soms volledig anders. Zo is abortus tot twaalf weken wel toegestaan in Italië maar is er zo weinig medisch personeel die de ingreep wil doen dat de wachttijd enorm oploopt. In Nederland lijkt het debat wat te polariseren waardoor er anti-abortusdemonstraties plaatsvinden aan abortuscentra en de toegang zowel fysiek als psychologisch bemoeilijk wordt. In andere Europese landen proberen verschillende partijen of drukkingsgroepen de bestaande wetgeving te verstrengen. In Polen mag zwangerschapsafbreking omwille van ernstige afwijkingen bij de foetus bijvoorbeeld niet meer sinds 2020. Al bij al doet België het dus niet slecht en is het debat vrij gematigd, al is er nog ruimte voor verbetering.
Het symposium maakt een stand van zaken op van het academisch onderzoek en de praktijk in België maar kijkt ook vooruit. Op welke manier wordt er vooruit gekeken?
Door een stand van zaken te geven van het huidige onderzoek en de huidige abortuspraktijk kunnen nieuwe onderzoekslijnen uitgezet worden. Bovendien worden de mogelijkheden en moeilijkheden van de bestaande wetgeving, de hedendaagse praktijk en ervaringen, en het huidige debat verkend. Dit kan het debat verrijken, richting geven aan wetgevende initiatieven en de huidige hulpverlening verbeteren. De presentaties hebben dus tot doel om verder te kijken dan de hedendaagse situatie en om ook context en mogelijkheden aan te reiken voor de toekomst.
Wat zijn de toekomstige uitdagingen van de abortusstrijd in België? Kunnen wij nog van een strijd spreken? En is er in België nog veel verzet merkbaar?
Ik denk dat de abortuskwestie in België vooral voor vrouwenorganisaties en hulpverleners die ermee in contact komen nog een strijdpunt is. Onder de bredere bevolking lijkt het niet zo te leven, vermoedelijk omdat er enerzijds nog een groot taboe op rust en anderzijds omdat er weinig geweten is over de concrete wetgeving inzake abortus in België. Er lijkt voor het brede publiek dus geen enkel probleem te zijn, nochtans kan de toegang tot abortus in België zeker ook verbeterd worden. In 2018 werd abortus uit het strafwetboek gehaald. Dat was vooral een symbolische overwinning. Maar er zijn nog steeds drempels in de wet waardoor jaarlijks zo’n 500 vrouwen naar het buitenland moeten voor abortus. Belangrijke punten daarin zijn de termijn tot wanneer abortus in België wettelijk toegelaten is en de verplichte periode van wachttijd die momenteel zes dagen bedraagt. In het buitenland is een belangrijke drempel bijvoorbeeld dat maar een beperkt aantal hulpverleners de ingreep wil uitvoeren. Er dient over gewaakt te worden dat dit ook in België geen probleem kan worden.
De studiedag wordt afgesloten met een debat. Waar hoop je dat zo’n studiedag toe kan leiden?
Hopelijk kan de studiedag leiden tot een vruchtbare kruisbestuiving en kennisuitwisseling tussen mensen die vanuit verschillende disciplines met abortus en het abortusdebat bezig zijn. Daarnaast maakt het symposium het onderwerp hopelijk makkelijker bespreekbaar, zodat er maatschappelijk minder een taboe op rust. We willen graag duidelijk maken dat abortus niet enkel een kwestie voor vrouwen is, maar een belangrijk basisrecht is op vlak van gendergelijkheid en toegang tot gezondheidszorg. Tot slot hopen we dat het symposium effectief bijdraagt tot toekomstige positieve ontwikkelingen op dit vlak.
Het symposium 30 jaar abortuswetgeving vindt plaats op donderdag 28 oktober 2021 van 8.30u tot 18.00u, in het Europahotel (Gordunakaai 59, 9000 Gent).
Deelname is gratis. Gelieve in te schrijven via dit formulier. Om praktische redenen is het aantal inschrijvingen beperkt tot 100 personen. De lezingen van het symposium kunnen nadien worden bekeken via het YouTubekanaal van Liberas en CAVA.
