Liberas digitaliseerde recent een uitzonderlijke opname van Jef Mennekens (1877-1943), gemeentesecretaris in Molenbeek, uit 1936 waarin hij zijn versie van Doornroosje, dat in de KVS in 1937 werd opgevoerd, voor kinderen voorlas. De luisteraar hoort er hoe personages zoals ‘de Wandelende Jood’, de eeuwige zwerver, en de liedjesmaker ‘Pierlala’ naast de klassieke personages uit de door Charles Perrault opgetekende versie van Doornroosje, zoals de kwade fee, deel uit maken van Mennekens’ sprookjesuniversum. Voor haar stage in de masteropleiding Gender en Diversiteit voerde historica Romi Feyants in Liberas een verdiepend onderzoek uit naar de jeugdliteratuur van Jeff Mennekens om als artikel in De Boekenwereld te publiceren.
Mennekens’ fantasierijke verhalen, waarvan er zeven in de bibliotheek van Liberas raadpleegbaar zijn, raakten in tegenstelling tot het oeuvre van zijn tijdgenoot Abraham Hans volledig in de vergetelheid. Mennekens’ verzinsels kenden nochtans een aanzienlijk succes in het interbellum. Hij schreef in totaal 43 sprookjes doorheen de tussenoorlogse periode, met verwijzingen naar zijn eigen leef-en denkwereld. Romi Feyants onderzocht op welke manier het sociale leefmilieu van tussenoorlogs Molenbeek in de fantasiewereld van Mennekens’ sprookjes doorschemert.
Jef Mennekens als Nederlandstalig jeugd-en toneelauteur in Molenbeek
Hoewel hij een uitgebreid oeuvre aan kinderliteratuur naliet, is Jef Mennekens vooral bekend als sociaal en cultureel betrokken ambtenaar in Molenbeek. De liberale en Vlaamsvoelende Mennekens zette zich in voor het Nederlandstalig onderwijs in Molenbeek, een gemeente die sterk groeide onder invloed van de industrialisatie.
Ondanks zijn administratieve taken vond Mennekens tijd om sprookjes aan kinderen te vertellen. In 1922 richtte de gemeente Molenbeek de ‘Auguste Smets-openluchtschool’ op in Itterbeek, ten westen van Molenbeek. Op deze plek konden zwakke kinderen van de Molenbeekse gemeentescholen herstellen, weg van de vervuilde stadslucht. Mennekens begon er verhalen te vertellen, wat zodanig in de smaak viel dat hij besloot om elke week een verteluurtje te organiseren. De sprookjes werden uiteindelijk ook gepubliceerd door de Antwerpse uitgeverij L. Opdebeek.
Naast het verteluurtje en de publicaties bereikten Mennekens’ sprookjes ook het publiek via toneelopvoeringen in de KVS. Toneel was dan ook een uiting van zijn cultuurflamingantisme, waarbij er gestreefd werd naar opvoeding en vorming als motor van de taalontvoogding en het indijken van de verfransing in Brussel en zijn voorsteden. Dit is een zaak waar Mennekens zich actief voor inzette in Molenbeek, waar de bewoners een toenemende verfransingsdruk voelden.
De weerspiegeling van Molenbeek
Jef Mennekens verwerkte in zijn sprookjes verscheidene elementen die herkenbaar waren voor de Molenbeekse arbeidersklasse. In Schoon Slaapsterken moet de held de ‘Stad van Rook en Vuur’ doorkruisen, een verwijzing naar de industriële omgeving waar de arbeidersgezinnen leven.
Mennekens werd dan ook dagelijks geconfronteerd met de harde realiteit van de Molenbeekse arbeidersklasse, waar kinderverwaarlozing een groot probleem was. Dit bracht hij tot leven in De zeven raven. Hier wenst een vader dat zijn zeven zonen raven worden, omdat hij hen niet kan onderhouden. Armoede had ook een negatieve impact op het geestelijke welzijn van de Molenbekenaars. Enkele van Mennekens’ personages, zoals Zwart Smeeken, worden verteerd door melancholie en nemen de rol van antagonist aan. Daarnaast hadden de leefomstandigheden in het overbevolkte centrum van Molenbeek een negatieve impact op de fysieke gezondheid van Molenbeekse kinderen. Mennekens bracht fragiele kinderen tot leven in zijn sprookjes Emmy en Van het meisje met de wassen handen, wat nauw aansloot bij de situatie van de kinderen in de openluchtschool.
Tot slot
Dit stageproject binnen Liberas bood de gelegenheid om de vergeten jeugdauteur Jef Mennekens en zijn sprookjes opnieuw onder de aandacht te brengen. Zijn verhalen, die verbeelding en werkelijkheid met elkaar verweven, weerspiegelden de sociaalhistorische context van het interbellum in Molenbeek. Het onderzoek naar Mennekens’ sprookjesoeuvre belichtte niet alleen literair erfgoed, maar maakte ook duidelijk hoe sprookjes werden ingezet in zijn strijd voor het Nederlandstalig onderwijs en de Vlaamse cultuur te Molenbeek.
