Leerlingen die deelnemen aan de workshops naar aanleiding van de tentoonstelling Geknipt voor kinderen krijgen tijdens hun rondleiding doorheen het archiefdepot onder meer een foto uit de Eerste Wereldoorlog te zien. Op deze foto, die u via de link kunt aanklikken, zien we een groep meisjes die hun voeten wassen op domein De Wijngaard (nu Kasteeldomein Amerloo) in Schoten, een van de ‘oorlogskolonies’ van Diesterweg’s Hulpkas voor Behoeftige Schoolkinderen.

Tijdens de rondleiding wordt de foto vooral gebruikt om aan de leerlingen het belang van contextinformatie duidelijk te maken. De aanwezige contextinformatie bepaalt immers in grote mate de historische gebruikswaarde van een foto. Zonder context is deze foto een zwart-wit beeld van anonieme voetenwassende meisjes voor een gebouw met grote poorten. Soms staat op de achterkant van een foto of in een fotoalbum bijkomende informatie over waar, wanneer en in welke omstandigheden een foto genomen werd. Deze specifieke foto is echter in een album geplakt (geen achterkant, geen bijschriften), waardoor het nodig was om aan de hand van aanwijzingen in het album (buitenzichten van kastelen) en het archief van de vereniging de context van de foto te reconstrueren.

Verblijven in de buitenlucht

Diesterweg’s Hulpkas ontstond in 1894 als uitbreiding van de onderwijzersvereniging Diesterweg. Deze hulpkas bood steun aan kinderen van minder gegoede gezinnen in de lagere Antwerpse gemeentescholen door het financieren van soep en kledij, en later door het aanbieden van verblijven in de buitenlucht aan de meest verzwakte kinderen. Al snel kwam de vereniging tot de vaststelling dat de oorspronkelijke vakantiekolonies gunstig waren, maar niet volstonden. Daarom werd in 1904 in Heide-Kalmthout een ‘bestendige schoolkolonie’ opgericht, waar zwakke kinderen gedurende enkele maanden verbleven om terug op krachten te komen. Van jaar tot jaar vergrootte Diesterweg’s Hulpkas zowel het aantal kolonisten als de verblijfsduur, zodat voor de Eerste Wereldoorlog gedurende negen maanden per jaar een honderdtal kinderen van een kuur kon genieten.

Eerste Wereldoorlog

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog werd de Kalmthoutse ‘schoolvilla’ ontruimd. Het duurde tot 1916 tot er weer kinderen terecht konden. Tegelijkertijd zocht Diesterweg’s Hulpkas naar extra locaties om meer kinderen te kunnen opvangen. Samen met het Provinciaal Komiteit voor Hulp en zijn voorzitter Louis Franck werden een zoektocht en onderhandelingen gestart om Diesterweg’s Hulpkas in twee kastelen onderdak te verschaffen. Uiteindelijk werden de kastelen Vordenstein en De Wijngaard (allebei in Schoten) ter beschikking gesteld door de eigenaars. Diesterweg’s Hulpkas zorgde voor de inrichting (bedden, tafels, banken, douches) en op 13 mei 1917 werden de kolonies Vordenstein (‘de levendig-jolige jongensgroep’) en De Wijngaard (‘de gemoedelijk stemmende meisjeskolonie’) geopend. Na de bevrijding wensten de kasteeleigenaars hun domeinen terug zelf in gebruik te nemen. Diesterweg’s Hulpkas drong echter aan op een verlengd verblijf en verliet Vordenstein en De Wijngaard uiteindelijk pas in respectievelijk februari en maart 1919. Tussen mei 1917 en maart 1919 verbleven 1352 jongens en 1225 meisjes in Schoten voor een duur van 4 weken tot 2 maanden.

De foto komt uit het album Diesterweg’s Koloniën in Beeld 1899-1924. Via deze link zijn ook de andere foto’s uit het album te raadplegen. Alle foto’s werden gemaakt door de Antwerpse fotograaf Ferdinand Claes. In tegenstelling tot wat het opschrift aangeeft, dateren alle foto’s waarschijnlijk uit 1917-1919.

De inventaris van het archief van Diesterweg’s Hulpkas is hier te raadplegen. Voor de Eerste Wereldoorlog zijn o.a. een uitgebreid werkingsverslag in brochurevorm, verslagen van bestuursvergaderingen, lijsten van kolonisten en persknipsels bewaard.

Diesterweg’s Hulpkas komt ook aan bod in onze webexpo Clean air for our kids, 1890-1940.