Hoe maakte men kopieën van documenten vóór de uitvinding van de fotokopieermachine? (Nog eens) met de hand overschrijven was een optie, maar dat was relatief tijdrovend. Vanaf het einde van de achttiende tot het midden van de twintigste eeuw maakte men ook gebruik van zogenaamde kopieboeken. Op Liberas/Liberaal Archief vinden we deze onder meer terug in het archief van het Willemsfonds Algemeen Bestuur. De uitgaande brieven van 1866 tot 1939, goed voor ongeveer 24.000 brieven, worden bewaard in 47 van deze boeken.

Techniek

Een kopieboek bestaat uit ingebonden vellen zeer dun papier. Na het schrijven van een brief legde men deze onder een bevochtigde blanco pagina van het kopieboek, met de beschreven kant naar boven. Daarna werd het boek gesloten en een tijdje samengeperst in een boekenpers. Door de druk verspreidde de inkt van de brief zich naar het bevochtigde blanco vel van het kopieboek. Om de verspreiding van de inkt naar andere pagina’s van het kopieboek te voorkomen, plaatste men onder de brief en boven de bevochtigde kopieboekpagina vellen geolied papier. Het resultaat was een kopie in spiegelbeeld op de achterzijde van de kopieboekpagina, maar door de transparantie van deze vellen waren de kopieën vlot leesbaar aan de voorzijde.

Links een originele brief, door het Willemsfonds Algemeen Bestuur verstuurd aan het Gentse Van Crombrugghe’s Genootschap (Archief Van Crombrugghe’s Genootschap, 4.3.19.), rechts de kopie in een kopieboek van het Willemsfonds (Archief Willemsfonds Algemeen Bestuur, OWF / B / 1.13.). Klik om te vergroten.

Maximum 24 uur

Kopieën maakte men best binnen enkele uren en maximum 24 uur na het schrijven van het originele document (daarna was de inkt te droog). Men kon ook verschillende kopieën van hetzelfde document maken, al ging de kwaliteit van de kopieën dan wel achteruit. Meerdere documenten tegelijk kopiëren was ook mogelijk: men legde dan elk document achter een ander bevochtigd kopieboekvel (met telkens de vellen geolied papier ervoor en erna).

Voor- en achterzijde van een vel uit een kopieboek van het Willemfonds (Archief Willemsfonds Algemeen Bestuur, OWF / B / 1.13.). Klik om te vergroten.

In deze video legt een medewerkster van de Law Society of Ontario de techniek uit aan de hand van een kopieboek en een boekenpers.

Meer technische uitleg is ook te vinden in het onderzoeksverslag Inventarisatie van materieel verval van kantoorkopieën door Janien Kemp van Stadsarchief Amsterdam.