Decennia lang trokken straatzangers of marktzangers doorheen het land. Met volkse teksten en eenvoudige, herkenbare melodieën brachten zij in hun liederen nieuws al dan niet overgoten met een sausje drama en romantiek. Met de komst van de massamedia verdwenen de straatzangers letterlijk van het toneel. Verhalen over moord en brand bracht de populaire pers even bloemrijk en aan een hoger tempo dan de zangers hun liedjes konden schrijven. In de loop van de jaren 1950 verdwenen in Vlaanderen deze figuren.
Sporen van deze marktzangers zijn fragmentair terug te vinden. Opnames van hun zangkunsten zijn vrij zeldzaam. De rolprenten die zij gebruikten als visueel hulpmiddel om de aandacht gaande te houden vergingen door gebruik in weer en wind of door transport. Mondelinge overleving en literatuur leveren wel beschrijvingen op. De meest tastbare herinnering zijn de liedblaadjes die straatzangers verkochten of uitdeelden met daarop populaire teksten uit hun repertoire. Het publiek kon met dit blad in de hand minstens het refrein meezingen of thuis nog eens alles aandachtig nalezen.
Verzamelaars hielden deze vluchtige en goedkoop gedrukte documenten bij. Enkele erfgoedinstellingen in Vlaanderen en Nederland beschikken intussen over mooie collecties van deze liedbladen. Liberas vist vooral deze losse stukken uit persoonlijke archiefschenkingen. In het archief van de Leerzuchtige Broeders (Zele) zitten drie liedbladen die volgens het opschrift dateren uit 1944-1945.
De zangers, bij uitstek vertegenwoordigers van het vrije woord, hadden zich tijdens de oorlogsjaren koest moeten houden. Na de bevrijding lieten zij hun gevoelens de vrije loop. Ze speelden perfect in op het sentiment dat bij de bevolking leefde. De bewaarde liedbladen zijn afkomstig van verschillende uitvoerders maar beroeren dezelfde thema’s: de verplichte tewerkstelling, de haat tegen de Duitsers en tegen de landgenoten die hun kant kozen en de verschrikkelijke gebeurtenissen in het kamp van Breendonk en Buchenwald. Dramatiek en overdreven pathos was de straatzangers nooit vreemd, en dat was niet anders in deze periode. Een lied over een terdoodveroordeelde die zijn laatste brief schrijft naar zijn echtgenote of de vrouw die spioneerde voor de geallieerden maar uiteindelijk slachtoffer werd van de repressie zijn voorbeelden hiervan.
De liefde – nog zo’n klassieker uit het zangrepertorium – ontbreekt evenmin als thema. Dames die hadden aangepapt met de bezetter werden (bijna letterlijk) in hun blootje gezet. Milde spot was er verder voor jongedames die vielen voor de bevrijders. Ze kozen voor de liefde voor een nacht of in het andere geval voor een verhuis met de nieuwe vlam naar Canada. Het was duidelijk niet al kommer en kwel. De milde spot waarmee de straatzanger de lachers op zijn hand kreeg kwam na enkele moeilijke jaren terug. Het lied van de bekende marktzanger Lionel Bauwens, bijgenaamd Tamboer, over het nieuwe geheim wapen van de Duitsers illustreert dit perfect:
Bronnen
Archief Volksfanfare De Leerzuchtige Broeders (Zele) (archief nr. 1217).
Louis Peter Grijp, “Gruwelijk geblèr of indringende voordracht? De performance van het straatlied” in Literatuur, jg. 21 (2004), 3, p. 20-25. [https://www.dbnl.org/tekst/_lit003200401_01/_lit003200401_01_0042.php]
Julien De Vuyst, “Het marktlied als oorlogsthema” in Ons Heem, 1991, jg. 45, 2-3, p.75-84.
